Een nadere kijk op de gebrekkige Europese vaccin-aanpak

Oorspronkelijk gepubliceerd op Doorbraak

Recent kwam Europees Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen onder vuur voor haar aanpak van de aankoop van Covid-vaccins. Dit wordt - samen met fouten op nationaal niveau en de eerder trage goedkeuring door het Europees Geneesmiddelen Agentschap of EMA - meer en  meer gezien als een belangrijke reden waarom EU-lidstaten zo veel trager zijn met het vaccineren tegen Covid dan Israel, het Verenigd Koninkrijk of de Verenigde Staten. 

 

Terwijl die twee laatsten al een akkoord sloten met Pfizer in juli 2020, duurde het maar liefst tot november voor de Commissie een gelijkaardige deal afsloot. Nochtans berichtte de Wall Street Journal al op lovende wijze over het vaccin in juni. 

 

Ook de aankoop van het AstraZeneca vaccin gebeurde nogal traag. De Britse regering sloot hierover al een akkoord met de Brits-Zweedse farmagigant in mei, terwijl de Europese Unie hiervoor maar liefst tot augustus wachtte. 

 

Belangrijk om daarbij te vermelden is dat vier Europese landen, namelijk Nederland, Duitsland, Frankrijk en Italië - de zogenaamde "inclusieve vaccin alliantie” (IVA), al los van de Commissie hadden onderhandeld met AstraZeneca en er zelfs al een princiepsakkoord was in juni. Toen echter beval de Duitse Kanselier, Angela Merkel, aan haar Minister van Volksgezondheid, Jens Spahn, om de verantwoordelijkheid hiervoor over te hevelen naar de Europese Commissie. Dat gebeurde dan ook, en samen met zijn drie collega’s schreef Spahn een eerder verontschuldigende brief stuurde naar de Commissie. Bloomberg concludeert dan ook dat "de vingerafdrukken van Merkel overal te vinden zijn op het Duitse vaccinfalen". 

 

Dat het de Commissie dan nog eens drie maanden kostte om het akkoord met AstraZeneca te bezegelen kan dan ook als een zoveelste falen op het conto van de Duitse Kanselier worden geschreven, naast de Energiewende, het chaotische immigratiebeleid en natuurlijk de miljardentransfers in het kader van de eurocrisis.

 

Het lijkt er sterk op dat de reden waarom de Commissie zo veel tijd nam is dat ze de prijs van de vaccins wilde drukken, en ook wilde dat grote pharmabedrijven sterker aansprakelijk zouden zijn als het misgaat. Voor het Pfizer-vaccin zou Israel 2,3% keer zo veel betalen als de EU, terwijl Israel, ondanks een bevolking die maar 12% bedraagt van de Duitse bevolking, wel 40% meer van dat vaccin krijgt dan de Duitsers, hoewel dit vaccin in Duitsland werd ontwikkeld.   

 

Deze strategie heeft echter een bijzonder grote kostprijs, die de komende tijd alleen maar duidelijker dreigt te worden. Volgens één schatting zou de kost voor de economieën van de EU hierdoor maar liefst oplopen tot 100 miljard euro, aangezien het voor één tot twee maand langere lockdowns zou zorgen.

 

Het is wel zo dat landen zoals België niet gelukkig waren met het eenzijdige initiatief van de vier landen van de "vaccin-alliantie", en men kan zeker beargumenteren dat het een goed idee is voor EU-lidstaten om samen op te treden tegenover farmaceutische bedrijven. Nietemin ware het dan toch beter geweest dat de 27 EU-regeringen hiervoor een technisch team samenstelden, eerder dan te vertrouwen op de hopeloos gepolitiseerde Europese Commissie. 

 

Wie er nog aan twijfelt dat de Commissie gepolitiseerd is en dat dit een probleem is, moet enkel de reactie bekijken van de instelling op de aankondiging door AstraZeneca dat het slechts 31 miljoen vaccins zou kunnen leveren aan de EU tegen einde maart, in plaats van de beloofde 80 miljoen vaccins. 

 

De Europese Commissie ging hierop volop de confrontatie aan met het farmabedrijf, waarbij uiteindelijk ook het contract tussen de twee partijen werd publiek gemaakt. Dat contract, dat onder Belgisch recht werd opgemaakt, is allesbehalve duidelijk, maar volgens de Belgische advocaat Fernand Keuleneer heeft de Commissie geen poot om op te staan. Dat mag in elk geval niet verbazen, want reeds in juni berichtte De Tijd dat AstraZeneca moeite had om geschikte profielen te vinden voor de Belgische fabriek waar de productieproblemen zich nu voordoen. Het is evident dat AstraZeneca zich toen niet zou verbinden tot een resultaatsverbintenis. 

 

De Europese Commissie vermoedt dat vaccins die in de EU werden geproduceerd naar het VK werden overgebracht. Ook dat kan wel eens perfect volgens het contract zijn, aangezien het VK drie maanden eerder een akkoord afsloot. 

 

Naast de openlijke ruzie met AstraZeneca opteerde de Europese Commissie voor een nieuw regelgevend kader voor het beperken van de uitvoer van vaccins buiten de EU. Puur protectionisme, nadat EC voorzitter von der Leyen maanden aan een stuk had zitten waarschuwen voor “vaccinationalisme”. De lidstaten keurden het kader echter snel goed, wellicht omdat ze ook maar al te gretig op zoek waren naar een manier om de aandacht van eigen falen af te leiden. Het leidde allemaal wel tot kwade reacties uit Japan, Canada en Zuid-Korea. 

 

België zelf, en met name Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke, lijkt inmiddels met nog strengere wetgeving naar voren te komen. De Belgische farmasector waarschuwde hiervoor reeds, stellende: "Als deze wet erdoor komt, zou dat een ramp zijn voor de positie van ‘pharma valley‘ die ons land heeft.. Als hoofdzetels van die multinationals zien wat onze regering van plan is, zullen ze niet nalaten hun productielijnen naar andere landen te brengen"

 

Sommige journalisten omschreven dit soort beleid als "Europe first", maar de vraag is of dergelijk protectionisme goed is voor de Europeanen zelf. De reden waarom vele vaccins in Europa worden ontwikkeld is de sterke rechtsbescherming en de aanwezigheid van een rijk ecosysteem van onderzoekers en farma-bedrijven. Protectionisme zal enkel toekomstige investeringen in deze levensnoodzakelijke en innovatieve economische sector bedreigen. Het is vreemd dat de federale regering en de Europese Commissie hier zo makkelijk mee wegkomen, want als er één land wel het centrum van de vaccinindustrie is, is het het onze. 

 

"En cours de route" zorgden von der Leyen en haar team nog voor een enorme uitbarsting van woede in Ierland, toen het duidelijk werd dat in het voorstel voor de Europese vaccin-exportrestricties een bepaling was inbegrepen die grenscontroles tussen Ierland en Noord-Ierland zou mogelijk maken. Von der Leyen lijkt hierover op eigen houtje te hebben gehandeld, zonder de Ierse regering en zelfs haar eigen Brexit-adviseur Michel Barnier, te hebben ingelicht. Barnier waarschuwde sinds het Brexit-referendum zonder ophouden voor het gevaar dat grenscontroles daar inhouden voor het vredesproces. 

 

Het doet denken aan hoe von der Leyen samen met Merkel op het einde van Duitse EU-voorzitterschap verleden jaar snel nog een investeringsverdrag tussen de EU en China bezegelde, dit tot ongenoegen van onder meer Belgische, Poolse, Italiaanse en Spaanse diplomaten.

 

Von der Leyen probeerde na het Ierse debacle eerst de schuld te schuiven op de Litouwse EU-Commissaris voor handelsbeleid, Valdis Dombrovskis, maar moest uiteindelijk toch toegeven dat zij verantwoordelijk was. 

 

Volgens diplomaten zou het vertrouwen in von der Leyen bij de lidstaten zijn geschonden door dit alles, en zelfs een opstappen wordt niet voor onmogelijk gehouden. Het is echter onwaarschijnlijk dat de beschermvrouw van von der Leyen, Angela Merkel, haar zal laten vallen, omdat dit ook meteen een erkennen van eigen falen zou inhouden.

 

Ondertussen blijven de onthullingen maar komen. Voor het vaccin van Johnson & Johnson bedong de V.S. alvast dat het voor Europa levering zou verkrijgen. Ook sloot de EU nog steeds geen overeenkomst voor het Novavax-vaccin. 

 

De laatste strohalm die de Europese politici nu lijken te grijpen om de aandacht af te leiden, is om de vaccins waarvan ze er te weinig konden bemachtigen in vraag te stellen. Von der Leyen alweer heeft gesuggereerd dat het VK de "veiligheid en efficiëntie" - regels niet in acht heeft genomen door zo snel te starten met het AstraZeneca vaccin, en ook de Franse President Macron liet zich laatdunkend uit hiervoor. Het leidde tot een opmerking van de Britse Professor John Bell, actief aan de medische faculteit in Oxford: "wanneer je geen vaccin hebt, kan je maar best de vraag ernaar verminderen". 

 

De Belgische premier Alexander De Croo was misschien wel de eerste die deze strategie toepastte, wanneer hij stelde op 20 december: "In het VK hebben ze hun bevolking als proefkonijnen genomen." Dat dezelfde politicus in die periode ook de "strijd tegen fake news" als groot speerpunt zag, kan men ironisch noemen.

 

Natuurlijk is het goed mogelijk dat - achter bekeken - het VK een fout heeft gemaakt, maar ook het EMA keurde ondertussen wel dit vaccin goed, al houdt het een slag om de arm voor de 65-plussers, niet omdat het niet veilig zou zijn, maar omdat er te weinig data zijn om aan te tonen dat het evengoed werkt. Ondertussen zouden nieuwe data volgens hun Britse collega’s aantonen dat het vaccin wel degelijk effectief is voor ouderen. Allemaal medische excuses die de Europese politiek nu maar al te gretig gebruikt om eigen falen te verdoezelen. 

 

Een even effectieve aanpak als in het V.K., Israel of in de V.S. zou er voor hebben gezorgd dat nu duizenden landgenoten zouden zijn beschermd tegen Covid in de twee komende maanden, nu het virus nog goed kan gedijen omdat de bevolking binnen leeft. Hopelijk neemt de virus-circulatie tussen mei en augustus net zoals in 2020 opnieuw sterk af, waardoor beleidsmakers enkele maanden ruimte te krijgen om voor een hoge vaccinatiegraad tegen september te zorgen, wanneer het weer kouder wordt. Ondertussen wordt er in Europa echter bitter weinig verantwoordelijkheid genomen voor politiek falen.