Is het einde van Merkel als Duitse leider nabij ?

Gepubliceerd op Express.be

De kans wordt met de dag groter dat Angela Merkel zichzelf niet opvolgt als Duits Bondskanselier na de verkiezingen van volgend jaar. Ongeveer 40% van de Duitsers wil dat ze opstapt en haar populariteit is inmiddels zo sterk gedaald dat ze voor haar eigen partij, die zelf verscheurd wordt door het vluchtelingenvraagstuk, eerder een obstakel vormt.

Bovendien bedreigt haar halsstarrige weigering om een bovengrens voor vluchtelingen in te voeren ook de band met de Beierse CSU, die de hoeksteen van de Christendemocratische machtsbasis vormt. Er staat op dit moment nog geen opvolger klaar, maar dat wordt ter elfder ure wel opgelost.

Met het verdwijnen van Merkel van de politieke scene in Duitsland dreigt de Europese Unie ook een grote medestander te verliezen om meer macht naar het EU-niveau over te hevelen. Haar opvolger zal zich wellicht wat gematigder opstellen op dat vlak. Toch zou het verkeerd zijn te denken dat een andere politicus een fundamenteel verschillend beleid had gevoerd. 

Hieronder een terugblik op haar drie grote beleidsfouten:

Energiewende 

De zogenaamde “Energiewende”, een beslissing om volledig uit nucleaire energie te stappen uit , heeft de energieprijs in Duitsland fors de hoogte ingejaagd. Merkel, die natuurkunde studeerde, was zelf steeds voorstander van nucleaire energie, tot op het moment dat de publieke opinie in Duitsland keerde, na de kernramp in Fukushima. Toch had waarschijnlijk geen enkele andere politicus toen aan de druk van de publieke opinie kunnen weerstaan. Dat in contrast met iemand zoals de prominente milieu-activist George Monbiot, die na de catastrofe net zijn mening over nucleaire energie had bijgesteld , omdat “een slechte en verouderde kerncentrale die onvoldoende veilig was, werd getroffen door een monsterlijk grote aardbeving en een serieuze tsunami [die] voor zover we weten nog bij niemand heeft geleid tot een dodelijke dosis straling.”

Noodleningen aan eurolanden

De noodleningen aan eurolanden dienden vooral om regelrechte staatsfaillissementen vermijden. Dat had niet enkel grootbanken in zware problemen kunnen brengen, maar had ook tot een stijging van de rentevoet kunnen leiden die in heel Europa overheden tot zware besparingen zou hebben gedwongen. De Griekse crisis van vorige zomer toont maar het topje van de ijsberg. Een “Grexit” zou misschien wel tot een opbreken van de eurozone hebben geleid, wat voor Merkel de voornaamste reden was om terug te krabbelen. Zoals met elke verslaving, is het pijnlijk om er mee te stoppen. Geen enkele andere politicus zou aan de druk ontsnapt zijn om “cold Turkey” toch nog maar even uit te stellen. Als de euro opbreekt, zal het door toedoen van de markten zijn.

Communicatie tijdens de asielcrisis

Haar communicatie tijdens de asielcrisis ten slotte kostte Merkel finaal echt populariteit. Dat heeft er wellicht mee te maken dat de effecten veel meer direct zichtbaar in het straatbeeld zijn dan bij financiële thema’s. Het wordt echter soms wel eens vergeten dat ook andere landen, zoals België, geen formeel plafond voor vluchtelingen hebben. Wel is er een maximale grens voor het aantal registraties per dag. Merkel had vooral een “selfieprobleem”, waarbij ze met vluchtelingen op de foto ging en zo ook onder druk kwam om enkele verwelkomende uitspraken te doen, zoals “Wir schaffen das”. Allemaal goed bedoeld, ongetwijfeld, maar wanneer tot 10 miljoen vluchtelingen klaarstaan om naar Europa te komen, is het belangrijk ook eerlijk te communiceren dat nu eenmaal niet iedereen kan worden opgevangen of dat de Europese bevolking er nu eenmaal niet toe bereid is dat te doen op het Europese grondgebied. Gezien de omvang van de vluchtelingenstroom is het sowieso verkeerd te denken dat zonder Merkels communicatie de crisis er niet zou zijn geweest. Bovendien heeft Merkel ondertussen al lang haar bocht gemaakt, na het nemen van enkele maatregelen, zoals tijdelijke grenscontroles, het terugsturen van criminele vluchtelingen en het opnieuw toepassen van de Dublin-verordening voor Syrische vluchtelingen, hoewel dat in de praktijk allemaal weinig uitmaakt.

Op weg naar de uitgang

Tenzij Merkel de negatieve tendens alsnog kan ombuigen, is ze dus op weg naar de uitgang. Dat staat echter los van de leidende positie van Duitsland binnen de EU. Duitsland is de “Zahlmeister” van de eurozone en beslist dus, ook al omdat het land de grootste economie heeft en de euro op Duitse kredietwaardigheid is gebouwd. Gezien het belang van de eenheidsmunt, kan Duitsland die macht ook op EU-niveau doorzetten, bijvoorbeeld door de Ieren er toe te dwingen hun standpunt over CO2-emissies voor auto’s bij te stellen of de Grieken er toe te dwingen “hotspots” voor de registratie van asielzoekers op te richten, allemaal op basis van de financiële afhankelijkheid van die landen. Elke andere Duitse leider zal dus ook de status van Merkel krijgen.

Duitsland overspeelt zijn hand

Wat wel duidelijk wordt is dat Duitsland stilaan zijn hand aan het overspelen is, nadat het eerst nogal tegen heug en meug de rol van leider opnam. Italië is momenteel heel zwaar de forcing aan het voeren tegen Duitsland. Bovendien hebben de acties van Merkel en de Europese Commissie om het Duitse vluchtelingenprobleem op te lossen door een rel te creëren met de Oost-Europese landen daar veel anti-EU sentiment opgepookt. De Duitse hegemon – wellicht dus zonder Merkel – zal het dus wat rustiger aan moeten doen. 

Kijk naar Belgisch-Australische oplossing voor de asielcrisis

Gepubliceerd in De Volkskrant. English version here

Europese beleidsmakers zitten met de handen in het haar. Recent nog zeiden Mark Rutte en de Europese Raadspresident, Donald Tusk, dat er nog maar twee maanden zouden resten om een oplossing uit te dokteren voor de asielcrisis. Anders was het afgelopen met het vrij reizen binnen de Schengenzone.

België stelde onlangs een mogelijke oplossing voor. Als geen ander land heeft het belang bij de Schengenzone, waarvan een opbreken ongekende economische kosten met zich zou meebrengen. België wil dat vluchtelingen verplicht worden om een asielaanvraag in te dienen in gesloten Griekse opvangcentra, die tot 300.000 plaatsen moeten kunnen aanbieden.

Harteloos? Allerminst. In Australië leidde een gelijksoortig beleid, waarbij men verplicht een asielaanvraag moet stellen in door Australië beheerde asielcentra in Papoea-Nieuw-Guinea ertoe dat geen enkele asielzoeker nog verdronk. In Europese wateren verdronken daarentegen verleden jaar nog - officieel - 3.695 mensen. Niettemin was er tot voor kort een grote terughoudendheid om dit te overwegen. Nu bestudeert de EU het Belgische voorstel. Gezien de dodentol, zou bescheidenheid de Europese tegenstanders van het Australisch model sieren.

Verdrinkingsdoden

Ook als er binnengrenzen zouden komen, moet de buitengrens worden bewaakt

Op dit moment zijn Griekenland en Italië bezig met het opzetten van zogenaamde 'hotspots', waar asielzoekers zich kunnen laten registreren. Tot dusver zette Griekenland er nog maar één op, in Lesbos.

De bevoegde Belgische staatssecretaris, Theo Francken, wil een 'Europeanisering van die hotspots', om het 'over te nemen van de Grieken, en niet om 8.000 of 10.000 opvangplaatsen te creëren, want dat is gewoon belachelijk, maar 100.000 of 200.000 (...) Nu gaat het om vingerafdrukken nemen en reis maar door. Ze moeten in gesloten faciliteiten blijven. Wie recht op internationale bescherming krijgt, zal overgeplaatst worden, en dan is de kans groter dat je in Boekarest belandt dan in Brussel, en wie dat recht niet heeft moet vanuit die hotspots teruggestuurd worden'.

Het is bijzonder naïef om te denken dat een einde maken aan Schengen, een bijzonder dure zaak, mensen ervan zou weerhouden om de grenzen over te steken. Een landgrens bewaken is bijzonder moeilijk. Het zou geheel onzinnig zijn om te denken dat de 10 miljoen personen die volgens de Duitse minister van Ontwikkelingssamenwerking de komende jaren naar Europa willen komen in Griekenland, de Balkan of Italië kunnen worden gehouden. Ook als er binnengrenzen zouden komen, moet de buitengrens worden bewaakt. Dat laatste is enkel mogelijk als men asielzoekers niet langer toelaat om door te reizen wanneer ze de grens hebben overgestoken. Het is ook de enige methode die de vele verdrinkingsdoden kan stoppen, wat Australië bewees.

Nieuwe stad

Er zijn meer en meer voorstanders voor het idee dat westerse landen op lange termijn een stad ontwikkelen in het Midden-Oosten of Noord-Afrika, waar alle vluchtelingen naar toe kunnen

Op langere termijn moet het nog grootschaliger. Er zijn meer en meer voorstanders voor het idee dat westerse landen op lange termijn een stad ontwikkelen in het Midden-Oosten of Noord-Afrika, waar alle vluchtelingen naar toe kunnen. Zo was Hongkong ooit ook een stad beheerd door Britse ambtenaren, bewoond door Chinezen op de vlucht voor de terreur van Mao. Een prominente Egyptische zakenman identificeerde reeds 23 onbewoonde Griekse eilanden waarvan hij er één wil aankopen om er vluchtelingen te verwelkomen, maar de Griekse regering had geen interesse. Het kan alleszins tot inspiratie dienen in de zoektocht naar een locatie voor grootschalige opvangcentra in Griekenland - of daarbuiten, indien de Griekse regering weigert.

De maatregelen waartoe EU-landen tot nu toe besloten, zetten geen zoden aan de dijk. Asielzoekers spreiden is binnen een gebied zonder grenscontroles eenvoudigweg niet mogelijk. Mensen kunnen gewoon vrij reizen van bijvoorbeeld Polen naar Duitsland. Enkel Schengen opheffen verhindert dit, maar dat willen de Europese beleidsmakers terecht niet.

In de eerste plaats weigeren de lidstaten echter het zogenaamde akkoord hierover uit te voeren. Van de 160.000 asielzoekers uit Italië en Griekenland werden er maar 272 effectief verwelkomd. Iedereen weet dat de beslissing om zo'n 'relocatie' te organiseren eigenlijk niet meer is dan iets wat Angela Merkel nodig heeft om te kunnen zeggen dat ze aan een 'Europese oplossing' werkt voor het probleem wat ze volgens velen zelf heeft gecreëerd.

Ook meer grenswachten of meer geld en macht voor het Europese grensagentschap Frontex zullen de toestroom niet stoppen. In de eerste weken van dit jaar maakten reeds 45.000 asielzoekers de gevaarlijke overtocht uit Turkije naar Griekenland. Men kan het aantal grenswachten wel verdubbelen, maar de toestroom zal niet stoppen zolang wie illegaal de Griekse eilanden bereikt en wordt betrapt, gewoon mag doorreizen. Wie door de Italiaanse kustwacht wordt gered in de zee tussen Libië en Italië, wordt dan weer naar het Italiaanse vasteland gebracht, tot grote tevredenheid van mensensmokkelaars.

De Nederlandse regering heeft het idee om met Turkije overeen te komen dat EU-lidstaten 250.000 asielzoekers per jaar toelaten, op voorwaarde dat Turkije dan alle illegale migranten terugneemt die de grens met de EU proberen over te steken. Er zit wel iets in dit plan, maar het blijft sterk afhankelijk van de goede wil van Turkije, terwijl het ook niets doet aan de smokkelroute tussen Libië en Italië.

De situatie moet onder controle worden gebracht, ook om een einde te maken aan de voortdurende scheepsrampen met vluchtelingen. Dat kan dus via de Australische oplossing die België nu ook voorstelt. Europa hoeft de slechte omstandigheden die Australië in zijn asielcentra biedt niet te kopiëren. Er is geen enkele reden waarom de leefomstandigheden in centra aan de grenzen van de EU niet evenwaardig zouden kunnen zijn aan die in Noord-Europese asielcentra, als niet Griekenland maar Noord-Europese landen die taak ter harte zouden nemen. Allemaal utopisch? De bescheiden oplossingen hebben alleszins gefaald.

An EU Subsidiarity Court as a means to keep the ECJ in check

Published in New Direction's magazine (p.38)

The European Court of Justice (ECJ) in Luxembourg is the final arbiter when it comes to interpreting the EU Treaties. This Court has done many good things for the cause of removing barriers between European countries, as for example condemning Germany for not allowing a French liquor, Cassis de Dijon, onto its market. At the same time, The Court has been accused of violating the principle of subsidiarity, which it is supposed to protect. As former German President Roman Herzog has pointed out: 

“Judicial decision-making in Europe is in deep trouble. The reason is to be found in the European Court of Justice (ECJ), whose justifications for depriving Member States of their very own fundamental competences and interfering heavily in their legal systems are becoming increasingly astonishing. In so doing, it has squandered away a large part of the trust it used to enjoy.”

After having reviewed some of the ECJ’s decisions, Herzog has concluded that the “the ECJ undermines the competences of the Member States even in the core fields of national powers”. Furthermore, he noted that “the ECJ deliberately and systematically ignores fundamental principles of the Western interpretation of law, its decisions are based on sloppy argumentation, it ignores the will of the legislator, or even turns it into its opposite, and invents legal principles serving as grounds for later judgments." Also the former President of the Belgian Constitutional Court, Marc Bossuyt, has lamented that the ECJ has been extending its competences, creating a serious threat of a "government by judges”.

That the ECJ has occasionally served as a motor on the EU machine, instead of as a check, should perhaps not even be personally blamed on ECJ judges. In history, also other Constitutional Courts in federal states, like the US Supreme Court, have tended to favour centralisation over time. Moreover, the preamble of the EU Treaties instructs the ECJ to help realise “ever closer union”. While it’s disputed what the actual legal significance of this is, the ECJ’s current President, Koen Lenaerts, has himself admitted the ECJ uses the preamble as a guide. He also said that vague text in the EU Treaties has often been inserted “quite deliberate” when politicians can’t agree, so it is left to the ECJ to fill in the gaps when problems arise.

From 2010 on, the Lisbon Treaty has expanded the powers of the  ECJ, allowing it to wade into the area of EU justice and home affairs cooperation, for example, and enabling it to use the EU's Charter of Fundamental Rights as a basis to judge national legislation, ever increasing the scope of the EU’s influence.

An example of the ECJ overreaching was its “Mangold”-ruling from 2005, whereby it banned a German measure which temporarily allowed 52 year-olds to conclude temporary employment contracts without restrictions, in order to help them to find a job. Previously, one needed to be at least 58 year old. The ECJ didn’t even invoke a directive which would have been violated, but claimed that a "general principle of community law", a ban age discrimination, hadn’t been respected. One can only guess what this – otherwise laudable principle - has to do with the EU’s core mission to remove barriers between countries. The German Constitutional Court ruled in 2010 on the issue. While it agreed with the content of the ECJ’s assessment, it more importantly recalled explicitly that it is its job to check whether the balance of competences between the EU and its member states has been respected. 

This brings us to how the ECJ can be kept in check. One of the proposals which we’ve made with Open Europe is to create an EU Subsidiarity Court, through changing the EU Treaties, taking advantage of the increasing support across Europe for EU reform. This institution would be composed of the presidents of the Constitutional Courts of the member states. One would be able to file appeal against any ECJ decision on the grounds of “subsidiarity” or distribution of competences. Apart from that, unrelated to a specific case, member states would be able to drag the EU Commission, not much more innocent than the ECJ in this regard, before the Subsidiarity Court, through a so-called “reverse infringement procedure”, to force it to change EU legislation where the EU violated national sovereignty.

Much like in the Belgian and French legal order the “Court of Cassation” only reviews whether the legal procedure has been respected, without delving into the specific facts of any case, such an EU Subsidiarity Court would only be able to overrule the ECJ if ECJ judges would once again have abused their mandate to subject policy areas to EU control, for example by making up a “general principle of community law" in order to justify declaring specific national laws invalid.

Naturally, national Constitutional Courts would need to hire more staff and those member states without a national Constitutional Court would need to create a new independent judicial body specialized in the distribution of competences between the EU and its member states. The fact that the Subsidiarity Court would be independent and superior to the EU machinery while remaining an integral part of the national legal order would make it into a proper intergovernmental nanny for the ECJ.