De Britse hervormingsagenda: een kans om de Europese Unie terug op de rails te krijgen

Gepubliceerd op Knack.be en FTM.nl

De uitkomst van de Britse verkiezingen deze donderdag is moeilijk te voorspellen. De inzet is groot, en niet enkel voor het Verenigd Koninkrijk. Eerste Minister David Cameron heeft een referendum over Brits EU-lidmaatschap beloofd, indien hij wordt herverkozen. Zelfs indien hij opnieuw een coalitie aangaat kunnen we er zeker van zijn dat hij zijn woord houdt. De Liberal Democrats, de huidige coalitiepartner van zijn Conservatieve Partij, gaf al aan dat ze zo’n referendum niet zouden tegenhouden.

Cameron wil het referendum organiseren in 2017. Niet onmiddellijk na de verkiezingen dus, zoals anti-EU partij UKIP vraagt. Gedurende die twee jaar wil Cameron proberen om toegevingen van andere EU-lidstaten te verkrijgen om de EU te hervormen.

Wat wil hij precies? Hij gaf nog geen details, maar heeft grosso modo de volgende drie zaken op het oog.

In de eerste plaats wil hij het zogenaamde democratisch deficit bij de Europese besluitvorming verkleinen, wat mogelijk is door het terug overhevelen van bevoegdheden naar de lidstaten of door het geven van een zogenaamde “rode kaart,” een vetorecht over EU-wetgeving, aan nationale parlementen.

Ten tweede wil hij verhinderen dat meer samenwerking op het niveau van de Eurozone tot uitsluiting leidt van niet-eurolanden, zeker op het vlak van de vrijheid van kapitaalverkeer. Een aantal jaren geleden werd een “bankenunie” opgericht, waarbij er gemeenschappelijke regels en toezicht komen voor eurolanden en EU-lidstaten die dit willen. Dit zou in de toekomst als excuus kunnen worden gebruikt om banken uit Groot-Brittannië, maar ook Zweden of Polen, het recht om actief te zijn in de eurozone te ontnemen. Om dit risico te verhinderen zou men een meerderheid van niet-eurolanden de mogelijkheid kunnen geven om beslissingen te blokkeren die de interne markt bedreigen. Zo’n systeem werd reeds overeengekomen binnen de Europese Bankautoriteit (EBA). 

Tot slot wil Cameron ook dat de EU een positieve bijdrage levert aan economische groei, wat nu niet steeds het geval is, gezien de hoge kost van EU-regulering. De nieuwe Juncker-Commissie erkent dit en verdient krediet voor het fors laten slinken van het aantal nieuwe wetgevende voorstellen. Dat is alvast een stap in de goede richting, maar meer is nodig. Er moeten ook initiatieven komen om de dienstenmarkten te openen, zeker in het tijdperk van e-commerce, desnoods enkel tussen landen die dit vrijwillig wensen. Ook de geldverslindende Europese begroting, die oploopt tot bijna 1000 miljard euro over zeven jaar, is al jaren een doorn in het oog van de Britten. Er moet ook fors worden gekort in de landbouw-uitgaven aan landeigenaars en het heeft geen zin dat rijkere landen geld naar Brussel moeten sturen dat vervolgens als EU-subsidie wordt teruggestuurd naar hun eigen armere regio’s. 

Het is natuurlijk goed mogelijk dat Cameron niet wordt herverkozen. Volgens bepaalde voorspellingen komt er misschien wel een minderheidsregering onder leiding van Labour-leider Ed Miliband, gesteund door de Schotse nationalisten vanuit de oppositie. Dit zou niet het einde betekenen van de Britse vraag voor hervorming van de EU. Het EU-programma van Labour verschilt niet radicaal van wat de Conservatieven willen. Labour wil eveneens “de belangen van niet-eurolanden beschermen”, alsook “striktere (EU-)begrotingsdiscipline en meer beleidsruimte voor lidstaten over uitkeringen voor migranten uit andere lidstaten, ook een prioriteit voor de Conservatieven.

In zekere zin kan een Labour-regering, zeker als ze onstabiel is, een Britse EU-exit zelfs meer waarschijnlijk maken. Als Cameron de verkiezingen verliest is het immers waarschijnlijk dat hij als leider van de Conservatieven wordt vervangen, misschien wel door de burgemeester van Londen, Boris Johnson, die al gezegd heeft dat hij ook een referendum wil en “voor een Britse exit zal pleiten” indien het Verenigd Koninkrijk geen toegevingen verkrijgt. Zo ver ging Cameron tot nu toe niet. Zo’n referendum zou er dan misschien komen na de volgende verkiezingen in 2020, of misschien wel vroeger, in het geval een onstabiele minderheidsregering ten val zou komen.

In elk geval komen er onderhandelingen tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU, iets wat Britse eurosceptici soms vergeten. Het Verenigd Koninkrijk zal nooit zomaar EU-regels overnemen zoals Noorwegen doet, om toegang tot de interne markt te behouden. Niet enkel bij pogingen tot hervorming van de EU, maar ook bij een exit zullen er dus – moeizame – onderhandelingen zijn. Daar kan Zwitserland van meespreken. 

Met Open Europe willen we dat Groot-Brittannië eerst probeert om voor een hervormde EU te gaan  en daarbij niet vergeet dat ook op het continent veel steun voor een hervormde unie bestaat. In elke peiling bevestigen Britse kiezers dat ze wel degelijk in de EU willen blijven indien die wordt hervormd. Het is waarschijnlijk dat de Duitse Bondskanselier Angela Merkel en de andere EU-leiders daarom wel degelijk enkele toegevingen zullen doen. De vraag is echter wat volstaan voor de Britse kiezer.

We hebben berekend dat als Groot-Brittannië de EU verlaat, dit nog steeds ten voordele van de Britse economie kan werken, maar enkel indien het VK verregaande binnenlandse liberalisering doorvoert en er ook in slaagt om handelsakkoorden te sluiten, in de eerste plaats met de EU. Wie een vrijhandels-Europa wil en geen corporatistisch gedrocht, moet dus alle zeilen hiervoor bijzetten, om een belangrijke bondgenoot te behouden.

De opportuniteit is er. In Duitsland is een meerderheid van de bevolking voorstander van het terug overhevelen naar de lidstaten van bevoegdheden zoals subsidiebeleid en sociale uitkeringen voor migranten. Een meerderheid wil ook dat nationale parlementen meer macht krijgen om EU-wetgeving te blokkeren en dat Groot-Brittannië lid blijft. Het is niet anders in België, waar de grootste partij van het land, N-VA, voor een hervormde EU is, of in Nederland, waar de regering nu al enkele jaren een constructief kritische houding aanneemt. Bijna overal in Europa steken bovendien eurosceptische protestpartijen de kop op, mede als gevolg van het falen van nog een ander grootscheeps Europees project – de euro. De Britse eisen tot hervorming van de EU zijn een mooie gelegenheid om de EU terug te brengen tot waar het voor bedoeld is: om grenzen voor handel en reizen weg te werken. Wie oprecht voorstander is van de verworvenheden van de EU op dit vlak, neemt dus nu de kans te baat om de Britse hervormingsagenda te steunen. Wie de Britse voorstellen negeert, mag op een dag misschien wel de voorstellen van Le Pen onderzoeken.