Wat is er fout met het nieuwe Europese miljardenfonds?

Gepubliceerd op Trends.be

Het nieuwe zogenaamde miljardenfonds van Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker zou moeten dienen om investeringen te doen en zo de Europese economie terug aan te zwengelen. Het kreeg de naam “European Fund for Strategic Investments”, met bijhorend acroniem “EFSI” en zou uiteindelijk tot 315 miljard euro moeten helpen injecteren in de Europese economie. EFSI doet doet heel wat vragen rijzen.

1.      Is de financiële injectie wel 315 miljard euro? Moet het niet - 315 miljard euro zijn?

Het “Juncker-plan” voorziet dat 21 miljard euro wordt gebruikt als lokmiddel om investeerders te verleiden om 315 miljard euro uit te geven aan projecten allerhande. Als het misgaat, zullen die 21 miljard aan publieke middelen dienen om “de eerste verliezen” op te vangen, aldus de Europese Commissie. Belangrijke mogelijke investeerders  gaven echter reeds te kennen dat het onrealistisch was om zo’n hoog bedrag aan investeringen te verwachten. De Italiaanse grootindustrieel Rodolfo De Benedetti noemde de 21 miljard zelfs openlijk “peanuts”. Het doet denken aan de pogingen in 2011 om één van de Europese noodfondsen, het EFSF, via eenzelfde manier te “leveragen”. Dat mislukte eveneens, voornamelijk omdat ook daar de “subsidie” om te investeren te beperkt was.

In de economie geldt bovendien: “There ain't no such thing as a free lunch”. Als er uiteindelijk effectief 315 miljard investeringen gebeuren die er niet zouden zijn zonder die 21 miljard subsidie, spreken we van een “opportuniteitskost” van 315 miljard. Juncker wekte de toorn van Nobelprijswinnaars en Europarlementsleden omdat hij een paar miljard uit de EU-begroting voor wetenschapsbeleid naar EFSI verschoof, maar elke euro die uiteindelijk via EFSI wordt “geïnvesteerd” is een euro die elders niet langer wordt gebruikt. Het zal sommigen misschien verbazen, maar als een bepaalde som geld wordt uitgegeven door een overheidsinstelling of losgemaakt aan de hand van een extra subsidiesteuntje in de rug, moeten die fondsen wel ergens vandaan komen.

Daarbovenop is er bovendien ook een gevaar dat deze gesubsidieerde investeringsprojecten een “crowding out effect” kunnen hebben op private initiatieven. Onder meer de Nederlandse regering uitte hierover haar bezorgdheid.

2.    Zien we eens te meer het privatiseren van de winsten en socialiseren van de verliezen?

21 miljard euro aan publieke middelen dienen dus om “de eerste verliezen” op te vangen. Winsten gaan terug naar het EFSI-fonds, om ze vervolgens in andere projecten te injecteren.  Zoals het Duits Christendemocratisch parlementslid Hans-Peter Friedrich het stelde, “wil de Europese Commissie garanties door de overheid voor investeringen die voor investeerders te riskant zijn, maar waarvoor de belastingbetalers in Duitsland en Europa niettemin mogen opdraaien.” Een nieuw rapport van de Europese Rekenkamer waarschuwt er nu bovendien voor dat die 21 miljard euro op dit moment zelfs nog niet de maximale grens is van het bedrag dat de burger mag ophoesten en wil dat die grens strikt wordt vastgelegd. Ze klaagt ook ze meer toezicht moet kunnen uitoefenen over EFSI dan op dit moment is voorzien.

3.      Als de overheid zich op de markt waagt, gaat het mis 

Het hoeft geen betoog dat er van eerlijke concurrentie niet langer sprake is als de overheid bepaalde spelers op een markt bevoordeelt. Dat is ook de reden waarom in het EU-verdrag het verbod op staatssteun is opgenomen. Er is dan ook een groot risico dat de steun die ondernemingen via EFSI zullen genieten eigenlijk verkapte staatssteun is, in strijd met de EU’s eigen verdragsregels. Dat werd trouwens ook toegegeven door Werner Hoyer, de voorzitter van de Europese Investeringsbank, die EFSI zal beheren.  

EFSI is een gevolg van een “verkiezingsbelofte” die Juncker deed in zijn “verkiezingscampagne” om met een grootscheeps investeringspakket op de proppen te komen. In de Brusselse luchtbel houdt men graag de schijn op dat kiezers die voor CD&V, CDA, Partido Popular of CDU stemden, eigenlijk voor Juncker kozen als kandidaat-voorzitter van de Europese Commissie, niettegenstaande het feit dat in Duitsland bijvoorbeeld Merkel op de affiches van de CDU stond afgebeeld, en minder dan 10 procent van de Europeanen Juncker kon opnoemen als één van de kandidaten voor de post die hij uiteindelijk zou bekleden. Dat weinig Europeanen op de hoogte waren van deze belofte is uiteraard geen reden om dat miljardenplan af te voeren. 

Juncker lijkt bovendien wel het warm water te willen uitvinden, want op dit moment geeft de Europese Unie al miljarden uit om de economie te stimuleren: 351,8 miljard euro via de Europese regionale fondsen tussen 2014 en 2020, om precies te zijn. Hoe loopt dat? Jaar naar jaar weigert de Europese Rekenkamer nu reeds om een positieve verklaring af te geven over hoe dat geld wordt besteed, wat voor het Europees Parlement en alle lidstaten (behalve dan Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Zweden), jammer genoeg geen reden is om de begroting af te keuren. Tal van schandalen duiken op met de regelmaat van de klok, en ondanks het feit dat een land als Portugal zowat 70 miljard euro over 25 jaar of 7 miljoen euro per dag heeft ontvangen, is de welvaartskloof met de rijkere delen van Europa allesbehalve gedicht. Het land heeft ondertussen wel 60 procent meer autosnelwegen per inwoner dan bijvoorbeeld Duitsland, en viermaal zoveel als Groot-Brittannië. Het is dan ook onthutsend om vast te stellen dat EFSI nog meer wil gaan inzetten op (onder meer) ‘infrastructuur’, na de vastgoedluchtbellen die we in Spanje en Ierland zagen, een gevolg van het eurolidmaatschap van die landen, waardoor ze met goedkoop geld werden overspoeld.

Het moet gezegd. Binnen EFSI zal er een zogenaamde “Chinese muur” zijn tussen zij die investeringsbeslissingen nemen en de politieke vertegenwoordigers, maar het valt te betwijfelen hoe sterk die muur zal zijn. Al bij de start van EFSI waren er tal van politieke uitspraken over hoe het geld al dan niet zou moeten worden besteed. Oostenrijk bijvoorbeeld stelde reeds een veto tegen het financieren van nucleaire energie. Een verlanglijstje van 2000 projecten ter waarde van 1300 miljard euro werd door de lidstaten reeds ingediend. Reeds in het Oude Testament werd beschreven hoe het makkelijker is een hond voorbij een hotdogkraam te loodsen dan een politicus voorbij een berg geld.

4.      Wat baten nog meer schuld of liquiditeit, wanneer er geen opportuniteiten om te investeren zijn?

Of nu we nu spreken over de miljarden die via de Europese regionale fondsen in de economie worden gepompt of de miljarden die door de ECB vanuit het niets worden gecreëerd om de zwak gekapitaliseerde Europese banken recht te houden, ten koste van de spaarder die de waarde van de euro zag crashen, het probleem is steeds hetzelfde. “Europa heeft geen nood aan liquiditeit, maar integendeel aan goede projecten”, stelt zelfs het hoofd van KfW, de investeringsbank van de Duitse overheid. Toch is “meer schuld” net datgene wat EFSI beoogt. De Europese Investeringsbank zal de 21 miljard euro in eerste instantie gebruiken om meer dan 60 miljard euro te gaan lenen op de markten, wat dan gebruikt zal worden als “buffer” om verliezen van investeerders op te vangen. Bovendien bekritiseert de Europese Rekenkamer terecht dat co-investeringen via EFSI door lidstaten in bepaalde gevallen niet zullen meetellen om te besluiten of een regering al dan niet de Europese begrotingsregels respecteert.

De Europese instellingen beweren dat er op dit moment te weinig investeringen zouden gebeuren in Europa, maar die overweging is gebaseerd op een vergelijking met de piek aan investeringen die plaatsvond in 2007, net voor de zeepbel uiteenspatte. Zuid-Europa wordt geplaagd door een hopeloos overgewaardeerde munt, ondanks de inspanningen van Spanje, Portugal en zelfs Griekenland. Bovendien zijn de banken er – niet enkel daar trouwens – ondergekapitaliseerd en zijn de publieke en private schuldniveau’s te hoog. Wie zou investeren in een land met een te dure wisselkoers en hopeloos starre arbeidsreglementering? Welke bank zou grootscheepse investeringen aandurven wanneer het van het verhogen van de eigen kapitaalbuffer en afbouwen van de blootstelling aan betwijfelbare schuldenaars een prioriteit heeft gemaakt? Het goedkoop geldbeleid van de ECB zorgt er in zo’n context voor dat banken met een hoge schuldenblootstelling nog meer geld zijn gaan uitlenen – vaak aan de eigen nationale overheid, na de LTRO-operatie van de ECB, bijvoorbeeld. Nog wat meer subsidies voor grootscheepse investeringen, bovenop de regionale fondsen en allerlei nationale subsidies, zijn dus niet het antwoord.

5.      Is de Europese Investeringsbank, die EFSI beheert, geen schimmige organisatie?

Of de Europese Investeringsbank (EIB) het vertrouwen waard is over de miljarden die het via EFSI zal beheren, kunnen we eigenlijk niet weten. De instelling kwam als voorlaatste uit de bus in een onderzoek dat 17 internationale organisaties rangschikte op basis van transparantie, waarbij één van de problemen was dat niet bekend werd gemaakt waar investeringen naar toe gingen. Ook de Europese Ombudsman tikte de EIB reeds op de vingers hierover. Insiders beschreven de organisatie in het verleden reeds als een “zeer politieke instelling”. Investeringen zouden er worden gemaakt op basis van gunsten die worden uitgewisseld. Als dat inderdaad de huiscultuur is bij de Europese Investeringsbank, lijkt het onwaarschijnlijk dat de publieke middelen bij EFSI er op basis van onafhankelijk investeringsadvies zullen worden geïnvesteerd.

Ook de Europese Rekenkamer gaf reeds stevige kritiek op de instelling. Het stelde verleden jaar dat maar liefst de helft van de fondsen die de EIB buiten Europa financierde eigenlijk geen subsidies nodig hadden. Eveneens bekritiseerden de Europese rekenmeesters de tendens om bestaande fondsen op kunstmatige wijze te vergroten via “blending” of “leveraging”, waarbij geld niet worden uitgegeven, maar gebruikt als buffer of garantie, en het risico op verliezen dus vergroot. Volgens de Rekenkamer blijven door die techniek middelen hangen bij de Europese Investeringsbank en worden projecten gefinancierd die sowieso al financiering zouden genieten. Deze techniek die populair is bij het financieren van projecten buiten Europa wordt nu dus ook aangewend voor pogingen om de economie aan te zwengelen binnen de EU.

Wat moet er dan wel gebeuren?

Men kan er niet omheen dat de overheidsschulden in ons continent veel te hoog zijn en nog 25 procent zijn toegenomen sinds de financiële crisis in 2008. De Euro heeft bovendien onmiskenbaar als een ware schuldenmachine gewerkt. Zonder de eenheidsmunt zouden landen die nu in de problemen zitten veel eerder in de problemen zijn gekomen en veel minder extra schulden hebben kunnen opbouwen. Bovendien stimuleert het goedkoop geldbeleid van de ECB landen om niet over te gaan tot noodzakelijke hervormingen en schuldafbouw. De boodschap is dus besparen, schuldafbouw, herstructurering van de ondergekapitaliseerde bankensector, belastingverlaging, een stabieler kader voor investeringen in energie, het openen van het Europees dienstenverkeer, en last but not least, een fundamentele herdenking van de muntunie en wie daar nu eigenlijk best deel van uitmaakt. Dat laatste is natuurlijk heiligschennis voor Juncker & co. Zij verkiezen om te leven volgens het devies: “When in trouble, double”. Ze verkiezen om met een zoveelste rondje schuldcreatie het probleem van overmatige overheidsuitgaven aan te pakken.