How might the EU react to the possible outcomes of the general election?

Published on BrexitCentral and German opinion site Achgut.com

The upcoming general election may well turn out as a de facto second referendum on Brexit. Here is an overview of the different scenarios that are possible and how the EU is likely to position itself in each case:

The first scenario, which is taken by most as the base case, is for the Conservatives gain an absolute majority of seats. If this happens, it is very likely they’ll simply pass the “Boris deal”, so then Brexit happens.

However, Boris has now promised not to extend the transition stage, in order to convince Brexit Party voters. This increases the chance of a “no deal” in a year or so, given how ambitious it is to negotiate the future relationship in such a short period. Sabine Weyand, who heads the trade department of the European Commission, has just warned that the UK will only get a “bare bones” deal – meaning only limited market access - if Boris sticks to his short timetable.

In 1992, in a referendum, the Swiss narrowly voted against an arrangement whereby they would automatically take over EU rules in return for full market access to the EU, as is the case for Norway today. The negotiations to work out a “Chequers”-style deal took five years, from 1994 to 1999. Thereby, the Swiss agreed to voluntarily take over EU regulations in return for market access. Given how it took five years for the EU and Switzerland, the EU may get its way here, at least if both sides are willing to protect integrated supply chains of heavily regulated companies, such as car manufacturers or producers of chemicals.

The promise made by Boris is ultimately a result of the EU not merely offering a short extension, which would have prevented an election before Brexit. Perhaps another fudge may now be for the EU and the UK to negotiate another “standstill” period during the transition, with the UK already recovering some sovereignty, so technically this would not be an “extension”. After all, Brexit is a process, not an event, and it will mean perpetual negotiation with the EU.

The withdrawal agreement only allows a one-off extension in any case, and to deal with this, the European Commission is already thinking to let the grand EU-UK trade deal enter into force provisionally, to enable a “mixed agreement” to be negotiated. Such an agreement can deliver more market access but it would also need approval by member states parliaments and not just the European Council and European Parliament.

While the UK will likely need to concede on the timetable, the EU will likely be forced to move on its opposition to “cherry picking”. Continuously, it has ruled out that a Swiss-style deal would be up for negotiation, claiming that this would somehow “split the four freedoms”, even if this arrangement functions smoothly with Switzerland for almost twenty years now. One can only wonder what major manufacturers would say in case the EU would risk a “no deal” cliff-edge when the UK would offer to continue to take over EU rules for manufacturing and chemicals – at least for a while - but would refuse for the City of London to be governed from Brussels without a say for the UK.

Due to fears of harming supply chains, the stars are aligned for a Chequers-style arrangement. Every time the EU will come up with an update of those rules the UK takes over, however, voices in the UK will be raised to reconsider whether market access to the EU is still worth it. It will be “pick and choose” like never before.  

In a second scenario, the Tories narrowly fail to achieve a majority, but the 8 to 10 expected DUP MPs are needed. A scenario with Brexit Party MPs holding the balance is extremely unlikely, given how unlikely it is that the party will manage to obtain even a single seat.

If the DUP comes back into the game, the EU won’t be keen to throw Ireland under the “no deal” – bus, so it can be expected that negotiations will re-open.

To make the Brexit deal more palatable to the unionists in Northern Ireland is in any case a good idea in the first place. Even if Nobel Peace Prize winner Lord Trimble supports the “Boris deal”, there’s quite a bit of anger about it in Northern Ireland, with reports of Brexit contributing to the risk of paramilitary violence.

The “Boris deal” foresees that Northern Ireland will remain in the UK’s customs area, not only legally but also practically, given that the Northern Irish will be able to enjoy any lower tariffs negotiated by the UK. Then some kind of checks will be needed in the Irish Sea, something that also already triggered protests from lorry drivers.

There would be customs declarations for goods coming from Great Britain to Northern Ireland, even if Boris Johnson seems to have denied this, by stating on the campaign trail that "there will not be tariffs or checks on goods coming from GB to Northern Ireland that are not going on to Ireland.” Perhaps he was confused, as there will not be tariffs on such goods, but unfortunately, some extra bureaucracy and therefore checks will apply to those, under the deal.

Another concern is that “exit summary declarations” for goods traded from Northern Ireland to Great Britain would be required, even if article 6 of the Northern Ireland protocol may enable the UK to waive these for quite a few goods. Also, EU Commission sources suggest that the Irish Sea checks will be less dramatic than they appear at first sight. The crux will likely be checks for goods entering Northern Ireland from Great Britain, as this is what the EU is primarily concerned about.

A lot of the detail is still unclear, but in case of such a renegotiation, the DUP is likely to only concede more to the extent the EU is flexible on intra-UK checks. This time, it wouldn’t be DUP versus Ireland but it would be DUP versus the likes of the Netherlands, Belgium, France and Germany: countries fearing a hole in the EU’s external border, even if their own part of that border is quite leaky.

Precisely for that reason, the EU is likely to move on DUP demands to water down that Irish Sea border, but the question is whether their concessions would satisfy DUP, which are known to be tough negotiators. “No deal” would firmly be back on everyone’s minds.

A third scenario is if the “everyone but the Conservatives and DUP” – coalition secures a majority of seats, followed by Jeremy Corbyn somehow managing to convince this shaky rainbow coalition to prop him up as Prime Minister. One condition for that will certainly be a second Brexit referendum, something which the Lib Dems will push hard, and perhaps even a second Scottish referendum, on request of the SNP.

Corbyn would then submit a choice of “remain” versus “soft Brexit”, which is likely going to entail so little sovereignty for the UK that many Brexiteers and perhaps even the Conservative Party may boycott the vote, triggering accusations that the choice is between “EU membership” and “EU membership without voting rights”.

Despite some grumbling, the EU is likely to go with Corbyn’s renegotiation. After all, the UK aligning or harmonizing its regulations and trade policy is more attractive than facing a “competitor”, as German Chancellor Angela Merkel has put it.

If the UK electorate would then support the “remain” option, that would clearly not be seen as the end of the world either for the EU, even if many now genuinely understand the dangers of having the UK in the club after all, with more than 17 million Brexit voters feeling rightfully angry that they were told to vote again and give a proper answer.

As said, it’s unlikely for the Conservative Party to simply go along with this. Given that it has now become the “party of Brexit”. It’s likely to state it will deliver the Boris-deal after all, simply waiting for Corbyn’s shaky minority government to collapse. The EU will feel helpless, knowing that Brexit will be on its way despite the second referendum.

And even if the Tories would not go down this route, sooner rather than later the UK will emerge as a much more difficult partner than it ever was before 2016. Therefore, this election does not only matter for the UK’s future, but also for the EU’s future. Brexit was supposed to turn the UK from a bad tenant into a good neighbor. A UK which continues to obstruct would be seen by EU leaders as an even worse tenant.

In the first place, it’s of course unfair to consider a member state which is the second biggest financial contributor and which is widely considered as sticking to EU rules more firmly than many others as a “bad tenant”. Then it’s an accurate description of how some EU leaders see the UK.

A few weeks ago, outgoing EU Commission President Jean-Claude Juncker accused Tony Blair – of all people – of having contributed to Brexit, arguing that "when it came to the political union, to moving closer together, they wanted nothing to do with the EU. That was even the case with my friend Tony Blair. (…) If you stick to that narrative for over 40 years, it should not come as a surprise when people remember it during the referendum."

This not only reveals an odd belief that politicians shape the convictions of the population, it’s downright bizarre to suggest that the UK public may not have voted for Brexit if only the UK’s leadership had ignored popular discontent about the course of the EU. In Brussels, there’s very little introspection as to why the UK voted to leave in 2016.

The UK somehow remaining in the EU after all would be very much “back to the future”, with the agenda to reform the EU, which Open Europe has always pushed, returning to the fore. This agenda, which truly revolves around turning the EU into a more modest vehicle, focused on scrapping barriers to trade, may now well be a lot more appealing to mainland Europe than it was before 2016, when the so-called Eurosceptic populists were much weaker. It would in any case be tried as a way to deal with the concerns of Brexiteers in the UK, perhaps in vain.

In any case, UK voters now hold the keys. Apart from the slight chance of the DUP holding the balance, it’s quite black and white: an absolute Tory majority means Brexit. Otherwise, “remain” for at least another year is a very real prospect. The EU will simply play along in both scenarios, even if it now realizes “remain” may not be sustainable for long.  

De Britse verkiezingen dienen zich aan als een tweede referendum over brexit

Gepubliceerd op Doorbraak 

De komende Britse verkiezingen, op 12 december, dienen zich aan als een feitelijk tweede referendum over Brexit. Indien de Conservatieven van Eerste Minister Boris Johnson een absolute meerderheid van zetels veroveren, wordt de zogenaamde "Boris" - deal gewoon uitgevoerd en verlaat het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie ten laatste op 1 februari.

Een complicatie is dan wel de belofte van Boris Johnson om de zogenaamde "transitieperiode" niet verlengen. Tijdens die periode van een jaar vanaf de uittrede behoudt het VK volledige markttoegang tot de EU. In ruil daarvoor dient het wel zonder enige inspraak alle EU-regels over te nemen.

Het probleem daarbij is dat een jaar volgens de meeste waarnemers te kort is om de langetermijnrelatie tussen VK en EU te onderhandelen tegen 2021. Niettemin komt het naar alle verwachting dan toch niet tot een pijnlijke "no deal". Eventueel kan men een gelijkaardige standstill overeenkomen voor een paar jaar, waarbij het VK wel al soevereiniteit verwerft over een beperkt aantal zaken, zodat Boris kan zeggen dat het geen echte verlenging van de transitieperiode betreft.

In elk geval dient er zich na Brexit een complexe onderhandeling aan, waarbij moet worden onderhandeld in welke mate het VK markttoegang tot de EU behoudt in ruil voor het overnemen van EU-regelgeving, en in welke mate wordt toegestaan dat elkaars regels als "equivalent" worden erkend.

De verkiezing is echter helemaal geen gewonnen zaak voor de Conservatieven. Ze wordt immers beslecht in de zogenaamde "marginals": kiesomschrijvingen waar het op dit moment onduidelijk is wie zal triomferen. In een meerderheidskiesstelsel zijn die cruciaal en maakt het veel uit wie de precieze kandidaat is.

Een tweede scenario is dan ook dat de linkse Labour - partij een meerderheid van zetels behaalt in combinatie met alle huidige oppositiepartijtjes. Dat zijn de Schotse en Welsche nationalisten, de groenen en uiteraard de "Liberal Democrats". Eigenlijk zijn dat sociaal-democraten, aangezien er weinig economisch "liberaal" aan de partij is. Ook het epitheton "democratisch" mag men misschien in vraag stellen, want de partij wil maar al te graag Brexit verhinderen, via het organiseren van een tweede referendum.

Met mijn denktank, Open Europe, hebben we steeds gepoogd om het VK aan boord van de EU te houden, door het bepleiten van een EU die zich meer richt op zijn kerntaak van het wegwerken van handelsbelemmeringen, iets wat ook op het vasteland veel anti-EU sentiment zou kunnen wegnemen. Jammer genoeg is dat niet gelukt en bleef in 2016 enkel een keuze over tussen een niet-hervormde EU en Brexit. In al zijn wijsheid koos het Brits electoraat toen voor Brexit, met een duidelijk verschil van 4 procentpunten tussen beide kampen, na meer dan 30 jaar gehakketak. Als men de anti-politiek wil voeden, moet men vooral zo'n tweede referendum organiseren.

Stel u voor dat men na de verkiezing van Trump of Obama had voorgesteld dat de bevolking toch best nog een tweede kans moet krijgen om de “juiste” beslissing te maken, omdat men zogezegd niet voldoende geïnformeerd was. Dat is het argument dat vaak wordt gebruikt voor een tweede referendum, alsof kiezers bij reguliere verkiezingen allemaal goed geïnformeerd zijn en niet op politici stemmen die allerlei onhaalbare voorstellen doen.

Het is heel onwaarschijnlijk dat Labour een absolute meerderheid van zetels behaalt, maar Jeremy Corbyn, de bijzonder linkse leider van Labour, heeft niettemin een kans om Eerste Minister te worden van een soort minderheidskabinet als de Lib Dems hem daartoe steunen. Die laatsten ontkennen nu wel dat ze dat willen doen, maar indien ze een tweede Brexit- referendum zouden verkrijgen in ruil is de kans toch reëeel.

In zo'n geval is het waarschijnlijk dat het "remain" - kamp het haalt, omdat de keuze er wellicht één zal zijn tussen “lidmaatschap van de EU” en “lidmaatschap van de EU zonder stemrecht”, gezien het feit dat Labour wil dat het VK in de Europese douane-unie blijft. Dat laatste betekent dat Brussel het handelsbeleid zou uittekenen voor de vijfde grootste economie ter wereld, wat in tijden van handelsoorlogen toch maar al te gek is. Het is dan wel zo dat Corbyn wil dat het VK een "zeg" krijgt over dat handelsbeleid, maar veel meer dan een soort van adviserende stem zal dat niet worden, aangezien de EU dit meer dan waarschijnlijk niet zal toestaan aan een niet-lid.

Bovendien is het mogelijk dat het VK dan ook in de interne markt blijft, wat betekent dat de Britse "City of London", het grootste financiële centrum ter wereld, vanuit Brussel zou worden gereglementeerd, zonder inspraak van het Brits Parlement. Dat zou dan dezelfde deal zijn als die van Noorwegen, een niet-EU lidstaat die wel interne markt-lid is. Om die reden noemde voormalig Noors Premier en huidig NAVO secretaris-generaal Jens Stoltenberg zijn land daarom ooit een "fax democratie": Brussel stuurt de uit te voeren regels per fax naar Oslo. Het gaat in tegen de leuze "taking back control" van de Brexiteers, en net daarom zou het goed kunnen Labour en zeker de Lib Dems zouden maar al te graag deze onfaire keuze voorleggen aan de Britten.

Het is goed mogelijk dat de Conservatieven, die nu echt de "partij van Brexit" zijn geworden, zo’n tweede referendum boycotten. Dan voeren ze Brexit eenvoudigweg wel uit bij de volgende verkiezingen, die niet lang op zich zullen wachten gezien hoe gammel een regenboogcoalitie die Jeremy Corbyn ondersteunt wel zal zijn.

Los hiervan hebben we het nog niet gehad over een tweede Schots referendum dat Corbyn wel eens zou kunnen toelaten in ruil voor steun van de Schotse nationalisten. Zij hebben trouwens de wind in de zeilen met hun pleidooi voor onafhankelijkheid, dus een Corbyn-Premierschap zou misschien kort maar wel bijzonder hevig kunnen zijn.

Tot slot is er nog een derde optie. Het is mogelijk dat de Conservatieven opnieuw enkel een meerderheid veroveren in combinatie met de Noord-Ierse DUP, een partij die opkomt voor de rechten van de zogenaamde "unionistische" bevolking in Noord-Ierland, een pijnlijk verdeelde samenleving waar pro-Ierse "nationalisten" en pro-Britse "unionisten" hun kinderen nog steeds naar aparte scholen sturen.

Dat de Brexit-partij van Nigel Farage zelfs maar één zetel zou halen, wordt op dit moment door de meesten ondertussen nagenoeg volledig uitgesloten, maar in het Britse politieke spel blijft hij wel belangrijk. Hij beloofde om zijn kandidaten terug te trekken in kiesomschrijvingen waar de Conservatieven de dienst uit maken, maar blijft ze uitspelen in districten met veel Brexit-supporters waar lokale Labour - parlementsleden wel eens de eerste plaats zouden kunnen verliezen. Door daar stemmen af te pakken van de Conservatieven, neemt hij misschien wel een vijftal zetels van de Conservatieven uit handen, wat bepalend kan zijn, en uiteindelijk kan leiden tot een Corbyn-regering of een Conservatieve regering die opnieuw afhankelijk is van 8 of 10 DUP - parlementsleden.

Tweemaal reeds gedurende de Brexit onderhandelingen was de Noord-Ierse grens het struikelblok voor een akkoord. Het uiteindelijke compromis was dat Noord-Ierland perfect binnen de Britse douanezone blijft, wat betekent dat Noord-Ieren zullen kunnen genieten van alle mogelijke douanetarieven die het VK onderhandelt eens het een onafhankelijk handelsbeleid terugkrijgt, weliswaar na wat bureaucratie waarbij ze een deel van de betaalde tarieven terugkrijgen.

In ruil daarover komen er echter wel controles in de Ierse Zee, tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië. Die Ierse Zee wordt zo de nieuwe buitengrens van de EU. Om zogenaamde gaten in die grens te vermijden zal de EU er bij het VK op aandringen goed te controleren, wat dan weer onaanvaardbaar is voor de DUP, wiens eerste geloofsartikel de band tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië is. Om die reden steunde de DUP de "Boris" - deal uiteindelijk niet, toen die in eerste lezing werd voorgelegd aan het Parlement.

Indien de DUP nodig is, zal er voor de EU niets anders opzitten dan opnieuw aan de tafel te gaan zitten met de partij. In dat geval zal de onderhandeling zich niet afspelen tussen de DUP en de Ierse regering, zoals vorige keer, waarbij die laatste uiteindelijke grote toegevingen deed en toeliet dat een meerderheid in het Noord-Iers Parlement in theorie voor een grens tussen Noord-Ierland en de Ierse republiek kan stemmen. Dat is wel onwaarschijnlijk, ook al omdat zelfs de meer forse unionisten van DUP tegen een harde Ierse landgrens zijn.

De heronderhandeling zal er daarentegen één zijn tussen DUP aan de ene kant en Benelux, Frankrijk en Duitsland aan de andere kant. Die landen zijn immers de EU-lidstaten die het meest waarschuwen tegen een lek in de buitengrens van de EU.

Een compromis is in zo'n geval zeker mogelijk, alleen al omdat de EU's eigen buitengrens zoals bekend uiteindelijk niet al te waterdicht is. Volgens de Antwerpse burgemeester zijn de twee grote toegangspoorten tot Europa, de havens van Antwerpen en Rotterdam, zelfs "zo lek als een vergiet".

Uiteraard echter duikt in dit scenario van een heronderhandeling weer het spook van een "no deal" op, zeker omdat de DUP niet echt de meest makkelijke partij is om mee te onderhandelen, om het zacht uit te drukken. Ook als de Conservatieven weer aan de macht zouden komen nadat Jeremy Corbyn Schotland zou verliezen en met een tweede referendum het anti-establishmentgevoel zou hebben opgepookt, zullen de gemoederen niet echt bedaard zijn. Het meest ordelijke en vriendschappelijke scenario is daarom nu een regering geleid door Boris Johnson. Hoe dan ook lijkt Brexit dus hoe dan ook de uitkomst van dit alles. 

The EU must find a smarter strategy to manage enlargement. EFTA may be the way forward

Published in "The Conservative" magazine (page 9)

French President Emmanuel Macron received a lot of criticism for his decision to block the start of accession talks with North Macedonia and Albania, even if also the governments of Denmark and the Netherlands were with him.

There really was no good choice: either North Macedonia would be upset, as it went as far to change its name in order to be able to enter the EU, or European citizens, wary of welcoming into the EU yet more countries with weak governance and high levels of corruption.

Balkan governments have been looking to strengthen ties with the likes of Russia, China and Turkey instead, which does not bode well in terms of embedding the rule of law and Western-style democracy over there. Serbian human rights campaigners recently warned against the roll-out of hundreds of Chinese surveillance cameras using facial recognition software, something resulting from growing ties between Serbia and China.

In North Macedonia, exiled oligarch Nikola Gruevski, who has been convicted for acts committed when he was Prime Minister, may well manage to return from Hungary, which has granted him “asylum”, and run in the snap elections which followed the collapse of the government after the EU refused to open entry talks.

What to do now?

In my view, the EU must simply be honest. It must tell countries that enjoy very little support among Europeans to be able to enter the EU that this simply won’t happen in the foreseeable future. We are talking about Turkey, Ukraine, Belarus and Russia.

At the same time, the EU should offer them a closer relationship. Perhaps membership of the “European Free Trade Association” (EFTA), which truly is a loose platform to open up trade, could even be offered. The organisation shouldn’t be confused with the “European Economic Area” (EEA), to which three EFTA member states – Norway, Iceland and Liechtenstein – belong. The UK could also join the non-EEA department of EFTA and it could even emerge as the leader of EFTA, thereby reinvigorating the organisation and proving that Britain wants to keep close trade ties with European countries even if it has rejected the top-down regulatory approach of EU and EEA. In this way, Turkey and Ukraine could be reassured that EFTA is no second-rate arrangement, as the UK even prefers it to EU membership. 

To offer clarity to Turkey that it will not enter the EU will further help to reassure the “Balkan six” hoping to enter the EU. Accession negotiations have already been opened with two of those, Serbia and Montenegro, while another pair, Albania and North Macedonia, are hoping – so far in vain – for this as well. Bosnia-Herzegovina and Kosovo haven’t made it to the first stage - “candidate” status- while five EU member states, including Spain, do not even recognise Kosovo yet as a country.

The fundamental issue is that there’s “enlargement fatigue” in Western Europe, so how do we go from here? One strategy could be to offer the Balkan six EFTA membership as well, as a first stepping stone to EU membership. EFTA member states' citizens enjoy freedom of movement to each other's countries, so this may need to be reviewed, realistically.

Norway, Liechtenstein and Iceland shouldn’t fear this would upset their cosy arrangement with the EU, as it’s their membership of the European Economic Area which is key, not of EFTA – even if non-EU states need to be an EFTA member before being able to become an EEA member.

Apart from the prospect of EFTA membership, the EU could require that those six Western Balkan countries can only join at the same time, to give them an incentive to deepen diplomatic ties. This is already happening, regardless. In response to EU intransigence, the Prime Ministers of Serbia, North Macedonia and Albania have just signed a declaration, creating a co-operation agreement modelled on the EU’s Schengen Agreement, providing for the free travel of people, goods, capital, and services between their three connected countries. The other Balkan states have been invited to join, and the intention is to create a joint market of 18 million people. This “mini-Schengen” should become operational in 2021.

This great initiative has not been pushed by Brussels, but this is exactly the kind of arrangement the EU could promote, for example by requiring progress on it as a precondition for membership. That would also reassure suspicions, for example among North Macedonian business federations, that the initiative serves to drive the Western Balkans away from the West.

Perhaps some of these suggestions can be questioned, as for example the idea to only let Serbia enter the EU once Kosovo and Bosnia-Herzegovina comply with the conditions, as this may demotivate Serbia. Then the lessons from the previous rounds of EU enlargement is that the prospect of EU membership can truly make a difference in improving the rule of law in candidate countries. When the big EU funds start to flow, the EU’s leverage seems to become much weaker.

There is nothing wrong with France and other vetoing accession talks if they believe that the concerned countries do not yet comply with the requirements. The problem is to make all kinds of false promises and not to have a plan B ready, to keep diplomatic ties close with Europe’s weak underbelly.