Zwitsers model kan dienen als pragmatische oplossing voor brexit

Gepubliceerd in De Tijd

Vandaag organiseert het Federaal Parlement een hoorzitting met de Zwitserse ambassadeur om te zien in welke mate het Zwitserse model ook voor de relatie met het Verenigd Koninkrijk kan dienen. Een mooi initiatief, aangezien er dringend nood is aan een oplossing.

Einde maart 2019 verlaat het Verenigd Koninkrijk de EU. Vrijdag kwam de Britse regering tot een akkoord om een visie uit te werken over de toekomstige relatie met de EU die tegelijk ook grenscontroles aan de Noord-Ierse grens kan vermijden na het aflopen van de zogenaamde “transitieperiode” einde 2020. Gedurende die periode behoudt het Verenigd Koninkrijk toegang tot de Europese markt, in ruil voor het overnemen van alle Europese regelgeving en toltarieven.

Het Brexit-plan leidde tot het ontslag van Brexit-Minister David Davis en het voortdurend politiek tumult kan leiden tot de benoeming van een nieuwe Eerste Minister of zelfs tot een akkoord over een “regering van nationale eenheid” met Labour over Brexit. Dat laatste zal wel eens nodig kunnen zijn om het huidige plan te kunnen doordrukken.

Het plan van Eerste Minister Theresa May voorziet om vanaf 2020 enkel de EU-regelgeving op vlak van goederenverkeer alsook voedselstandaarden vrijwillig over te nemen en in ruil daarvoor toegang te blijven krijgen voor Britse goederen. Op vlak van dienstverlening, wat 80% van de Britse economie uitmaakt, zou het Verenigd Koninkrijk vanaf 2021 dan weer afwijken van EU-regelgeving, waardoor het land dus de toegang zou verliezen tot de Europese dienstenmarkt. Men wil dit verhelpen door de EU er op wijzen dat het beperken van de toegang van vooral financiële dienstenverleners ook geen goede zaak zou zijn voor de Europese economie.

Toch wil de Europese Unie niet van dit plan weten, op zijn minst niet tot nu toe.

Vooreerst wil ze de discussie over Noord-Ierland en de toekomstige relatie scheiden. Ze stelt een “zone met gemeenschappelijke regelgeving” voor tussen Noord-Ierland en de Europese Unie. Aangezien Noord-Ierland enkel sommige Europese regels zou dienen over te nemen, beschouwt de EU haar oplossing als een eenmalig opsplitsen van de zogenaamde “vier vrijheden” - van kapitaal, goederen, personen en diensten. Een “geste” ter vermijding van grenscontroles, ter wille van het Noord-Ierse vredesproces.

Zoiets werkt echter als een rode lap op een stier bij de Noord-Ierse Protestanten en brengt dus de Noord-Ierse vrede net in gevaar, vinden ook de meer gematigde krachten in Londen. Sowieso is Theresa May afhankelijk van de stemmen van de Noord-Ierse Protestantse partij DUP in het Lagerhuis.

Die “zone met gemeenschappelijke regelgeving” voor goederen dan maar uitbreiden naar het volledige Verenigd Koninkrijk kan voor de EU echter niet. Ze wil enkel aanvaarden dat het VK alle EU-regels, dus niet enkel deze die betrekking hebben op goederenverkeer, overneemt, en bovendien dan ook dezelfde toltarieven als de EU oplegt. Zoals Politico het deze week ook stelde, komt het Europese “aanbod” op het volgende neer: “splits het Verenigd Koninkrijk op of word een vazalstaat”.

De EU schermt met argumenten dat flexibiliteit op dit vlak de “interne markt zou ondermijnen”. Ook zou dit aan Britse bedrijven in de praktijk toegang tot de Europese dienstenmarkt worden verleend zonder de Europese dienstenregelgeving na te leven omdat aan vele goederenimports vaak een dienstverleningscontract vasthangt.

Nochtans heeft de Europese Unie reeds een soortgelijk akkoord gesloten met Zwitserland, in de jaren 1990. Dat was nadat de Zwitsers in 1992 zich bij referendum uitspraken tegen het statuut dat Noorwegen op dit moment heeft: als niet-EU lid toegang genieten tot de Europese interne markt, maar enkel op voorwaarde van het overnemen van alle regelgeving. Wie kan zich zoiets inbeelden voor Groot-Brittannië, dat een economie heeft ter grootte van die van de 19 kleinste Europese lidstaten? Het zou een enorme politieke onzekerheid inbouwen in de handelsrelatie.

Wel was de grote voorwaarde van de EU aan Zwitserland dat het akkoord zou gaan met vrij verkeer van personen. Sommigen binnen de Britse regering zouden naar verluidt bereid zijn om “vrij verkeer van personen ‘in all but name’ te laten voortduren”. Hoge quota zouden bijvoorbeeld grote migratiebewegingen kunnen verhinderen, terwijl normale economische migratie mogelijk blijft.

Het moet gezegd dat slechts twee derde van de grenscontroles te maken hebben met regels in verband met markttoegang.  Een derde houdt verband met douanetarieven. Om controles aan de Noord-Ierse grens te vermijden, stelt Theresa May een nieuw systeem voor waarbij het VK de douanetarieven zou innen voor goederen die het VK binnenkomen maar uiteindelijk voor de EU zijn bestemd. Critici zeggen terecht dat zoiets nog nooit is getest en wellicht complex wordt.

Ook hier kan het Zwitserse model echter soelaas brengen. Er is tien keer zoveel personenverkeer en bijna 40 keer intensere handel tussen Zwitserland, dat eigen douane-tarieven heeft, en de EU, als tussen Noord-Ierland en Ierland. Technische oplossingen hebben ervoor gezorgd dat de disruptie aan de grens al bij al beperkt is voor bedrijven, al is dat jammer genoeg minder het geval voor kleinere bedrijven. Daarom stelde de Britse regering voor om kleinere bedrijven dan maar vrij te stellen van al te veel controle, maar dat wil de EU niet. Theresa May zou al hebben gesuggereerd om maar beter wat langer een gemeenschappelijk douanetarief aan te houden dan tot 2021. Sowieso zal het toch een tijdje duren voor de Britten er in slagen om handelsakkoorden met de V.S., India of Australië af te sluiten.

Die Britse generositeit blijft vooralsnog onbeantwoord. Ongetwijfeld is dat omdat Europese lidstaten op dit moment wel andere katten te geselen hebben. Niettemin zou een Brexit zonder akkoord leiden tot 1,2 miljoen jobverliezen op het Europese Continent, volgens een studie van de KU Leuven. Weliswaar zou Groot-Brittannië met een half miljoen jobverliezen relatief zwaarder worden getroffen, maar voor de Vlaamse havens, maar ook voor vele grote Europese bedrijven, is het van groot belang dat hun productieketens niet in het gevaar komen. Het moet gezegd dat de Europese leiders einde juni verklaarden dat de EU “bereid zal zijn haar aanbod opnieuw te overwegen” “indien de standpunten van het VK veranderen”. Dat wordt dan wel hoog tijd, aangezien er maar tot ergens in de herfst tijd overblijft voor een politiek akkoord over het vermijden van grenscontroles aan de Noord-Ierse grens, wat nauw samenhangt met de toekomstige handelsrelatie.